Οι καταλήψεις στην Ελλάδα, την Ευρώπη και τον κόσμο

 Δημοσιεύτηκε στο TRIP #10 

Ως μέσο πολιτικής και κοινωνικής διαμαρτυρίας, αλλά και ως μέρη πολιτικών ζυμώσεων, οι καταλήψεις είναι απαραίτητες σε εποχές όπως αυτή που ζούμε. Εποχές που η διαφορετικότητα και η πολυφωνία βρίσκονται στο επίκεντρο μιας πολεμικής προσπάθειας φίμωσης, οι αυτοδιαχειριζόμενοι χώροι αποτελούν οάσεις ελευθερίας.

Οι καταλήψεις δεν είναι ένα φαινόμενο που εμφανίστηκε τα τελευταία χρόνια, αλλά περισσότερο μια ανάγκη. Ανάγκη για στέγη ή για πολιτική έκφραση. Νησίδες μέσα στον καπιταλισμό έχουν χαρακτηριστεί τα τελευταία χρόνια πολλές από αυτές και αυτός ο χαρακτηρισμός δεν μπορεί παρά να είναι διφορούμενος. Ας δούμε όμως τι γίνεται σε διάφορες χώρες του κόσμου και στη χώρα μας και μετά ας δούμε τι συμβαίνει στην Πάτρα.

Υπάρχουν πέντε τύποι καταλήψεων σύμφωνα με τον Ολλανδό κοινωνιολόγο Hans Pruijt:

1) με βάση την ανάγκη (άστεγοι),

2) ως εναλλακτική τακτική στέγασης, π.χ. όταν κάποιοι δεν είναι έτοιμοι να περιμένουν μέχρι να έρθει η σειρά τους για να βρουν σπίτι (εξωτερικό),

3) για επιχειρήσεις, π.χ. καταλήψεις κτηρίων, για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες μιας κοινότητας (σύλλογοι, φθηνά μπαρ κ.λπ.),

4) για συντήρηση, π.χ. συντήρηση αρχαίων κτηρίων που οι αρχές έχουν εγκαταλείψει,

5) πολιτικές, π.χ. καταλήψεις ως κέντρα διαμαρτυρίας ή κοινωνικά κέντρα.

Η αναρχική Colin Ward έχει πει: «Η κατάληψη είναι η παλαιότερη μορφή διακατοχής στον κόσμο και όλοι καταγόμαστε από καταληψίες. Αυτό ισχύει τόσο για τη βασίλισσα [του Ηνωμένου Βασιλείου] με τα 176.000 στρέμματά της, όπως και για το 54% των ιδιοκτητών στη Βρετανία που είναι ιδιοκατοικούντες. Όλοι είναι οι τελικοί αποδέκτες της κλεμμένης γης -γιατί το να θεωρήσουμε τον πλανήτη μας ως εμπόρευμα προσβάλλει κάθε δυνατή αρχή των φυσικών δικαιωμάτων».

Εκτός από κατοικίες, ορισμένες καταλήψεις χρησιμοποιούνται ως κοινωνικά κέντρα, ραδιοσταθμοί ή καφέ. Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, υπάρχουν καταλήψεις σπιτιών που χρησιμοποιούνται ως κατοικίες και επίσης μεγαλύτερες καταλήψεις, όπου οι άνθρωποι επιδιώκουν κοινωνικές και πολιτιστικές δραστηριότητες, όπως π.χ. ένα παλιό νοσοκομείο λεπρών έξω από τη Βαρκελώνη που ονομάζεται Can Masdeu και ένας πρώην στρατώνας που ονομάζεται Metelkova στη Σλοβενία, Ernst-Kirchweger-Haus στην Αυστρία (έχει νομική υπόσταση) ή Blitz στη Νορβηγία (έχει νομική υπόσταση).

Η περίπτωση της Δανίας είναι μια πολύ ιδιαίτερη περίπτωση για τα ευρωπαϊκά δεδομένα. Εκεί τη δεκαετία του 1980 αναπτύχθηκε ένα κοινωνικό κίνημα, που στόχο είχε την παροχή στέγασης και την εναλλακτική κουλτούρα. Μέχρι το τέλος της δεκαετίας οι περισσότερες είχαν κλείσει μετά από βάναυσες επιθέσεις της αστυνομίας. Παρόλα αυτά, επιβιώνει ακόμα η κατάληψη μιας ολόκληρης περιοχής, της Christiania, μιας ανεξάρτητης κοινότητας περίπου 900 ατόμων που ιδρύθηκε το 1971 σε μια εγκαταλελειμμένη στρατιωτική ζώνη. Διατηρείται μέχρι και σήμερα, παρότι έχει εν μέρει αλλοτριωθεί εμπορικά.

Ευρώπη

Οι καταλήψεις είναι σε γενικές γραμμές ένα σημαντικό οικονομικό θέμα στη Γαλλία, ιδιαίτερα στο Παρίσι, μία από τις πιο ακριβές πόλεις της Ευρώπης. Στη δεκαετία του 1980, έχουμε το Art-Cloche που προωθεί την «καλλιτεχνική κατάληψη». Ακόμα πιο δημοφιλείς έγιναν τη δεκαετία του 1990 και τη νέα χιλιετία, καθώς αποτέλεσαν εφαλτήριο για ένα νέο ρεύμα αντίστασης μέσα από την τέχνη.

Στη Γερμανία τη δεκαετία του 1970, οι καταλήψεις στις δυτικές γερμανικές πόλεις οδήγησαν σε ένα κίνημα αστικής αντικουλτούρας με δική του υποδομή εφημερίδων, αυτοδιαχειριζόμενους συνεταιρισμούς και συλλογικότητες στέγασης, φεμινιστικές ομάδες, και ούτω καθεξής, το οποίο ήταν έτοιμο να παρέμβει στην τοπική και ευρύτερη «πολιτική». Το κίνημα Autonomen προστάτευε τις καταλήψεις ενάντια στην έξωση και συμμετείχε με ριζική άμεση δράση.

Παρόλο που δεν είναι νόμιμες, καταλήψεις υπάρχουν σε πολλές μεγάλες πόλεις. Παραδείγματα είναι η κατάληψη Au στη Φρανκφούρτη, η Hafenstraße και η Rote Flora στο Αμβούργο, ενώ στο Βερολίνο η τελευταία ανοιχτή κατάληψη, η Brunnenstraße183, εκκενώθηκε το Νοέμβριο του 2009.

Η Ισλανδία, από την άλλη πλευρά, δεν έχει μακρά παράδοση στις καταλήψεις, αλλά κι εκεί οι άστεγοι καταλαμβάνουν εγκαταλελειμμένα σπίτια για τους ίδιους λόγους, όπως και σε άλλες χώρες. Ο αριθμός των αστέγων στην Ισλανδία δεν είναι υψηλός, γι’ αυτό και δεν έχει λάβει μεγάλη προσοχή το θέμα των καταλήψεων, αφού δεν υπάρχουν και φτωχογειτονιές. Η πρώτη πολιτική κατάληψη έγινε στο Vatnsstigur 4 στο Ρέικιαβικ στις 9 Απριλίου 2009, έξι μήνες μετά από μια πλήρη οικονομική κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος.

Στην Ιταλία οι καταλήψεις δεν είναι θεσμοθετημένες νομικά, αλλά υπάρχουν πολλές καταλήψεις που χρησιμοποιούνται ως κοινωνικά κέντρα. Επίσης υπάρχουν καταλήψεις Oi!, Ska, punk hardcore και ροκ συγκροτημάτων, αλλά και πολλές ακροδεξιές καταλήψεις έχουν επίσης προκύψει, η πιο γνωστή είναι η φασιστική Casa Pound, με 5.000 μέλη και πολλά κέντρα σε όλη την Ιταλία.

Στην Ολλανδία την 1η Ιουνίου 2010 η απαγόρευση των καταλήψεων έγινε αποδεκτή από αμφότερα τα σώματα του Κοινοβουλίου. Οι καταλήψεις στην Ολλανδία άρχισαν να διώκονται. Υπάρχουν ακόμα πολλές καταλήψεις κατοικιών σε πόλεις της Ολλανδίας. Υπάρχουν, επίσης, κάποιες καταλήψεις στην ύπαιθρο, όπως ένα κατειλημμένο χωριό που ονομάζεται Ruigoord κοντά στο Άμστερνταμ και το Fort Pannerden κοντά στο Nijmegen.

Η παλαιότερη κατάληψη στην Πολωνία είναι η Rozbrat, η οποία δημιουργήθηκε το 1994 στο Πόζναν. Αρχικά, η μορφή της κατάληψης Rozbrat ήταν ως ελευθεριακή κοινότητα. Το 1997 η Αναρχική Ομοσπονδία ξεκίνησε τη δραστηριότητά της στο Rozbrat και έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της κατάληψης, τόσο σε ιδεολογικό επίπεδο, αλλά και σε υλικό.

Στην Ισπανία οι καταλήψεις okupas σχετίζονται με το αναρχικό κίνημα του autogestion και δημιουργούν κοινωνικά κέντρα, τα οποία εκτελούν διάφορες δραστηριότητες σε επίπεδο βάσης. Η κίνηση okupa αντιπροσωπεύει μια άκρως πολιτικοποιημένη μορφή των καταλήψεων, σε τέτοιο βαθμό, ώστε οι συμμετέχοντες συχνά ισχυρίζονται ότι ζουν σε καταλήψεις ως μια μορφή πολιτικής διαμαρτυρίας.

Το κίνημα εμπλέκεται σε διάφορους άλλους κοινωνικούς αγώνες, συμπεριλαμβανομένης της εναλλακτικής κίνησης για την παγκοσμιοποίηση. Από το 2007 υπάρχουν περίπου 200 κατειλημμένα σπίτια στη Βαρκελώνη. Τουλάχιστον 45 από αυτά χρησιμοποιούνται ως κοινωνικά και πολιτιστικά κέντρα, τα λεγόμενα «ανοικτά σπίτια».

Στην Αγγλία οι καταλήψεις έχουν μια μακρά ιστορική παράδοση. Το BBC αναφέρει ότι η κατάληψη ήταν ένα μεγάλο ζήτημα στην εξέγερση των Χωρικών του 1381, καθώς και για τους Diggers του 17^ου αιώνα που ήταν χωρικοί που καλλιεργούσαν άχρηστη και κοινή γη, υποστηρίζοντας ότι ήταν νόμιμη υποχρέωσή τους και ότι η κατάληψη ήταν μια ανάγκη μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου και υπήρχαν πολλοί άστεγοι. Το BBC ανέφερε επίσης ότι το 2011 η βρετανική κυβέρνηση δήλωσε ότι υπήρχαν 20.000 καταληψίες στο Ηνωμένο Βασίλειο και 650.000 κενές ιδιοκτησίες. Από την 1^η Σεπτεμβρίου 2012, σύμφωνα με το άρθρο 144, οι καταλήψεις σε μια ιδιοκτησία έχουν οριστεί εκ νέου από την κυβέρνηση, ως ποινικό αδίκημα. Η κατάληψη Κεμπέλ στο Μπρίστολ είναι η πιο γνωστή στην Αγγλία.

Καταλήψεις στις Ηνωμένες Πολιτείες

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι νόμοι για τις καταλήψεις διαφέρουν από πολιτεία σε πολιτεία και από πόλη σε πόλη και είναι σπάνια ανεκτές, ιδιαίτερα στις μεγαλουπόλεις. Οι καταληψίες μπορεί να είναι νέοι με χαμηλό εισόδημα ή άστεγοι, μέλη συμμοριών του δρόμου ή καλλιτέχνες. Πρόσφατα έχει αυξηθεί ο αριθμός των ανθρώπων που κάνουν καταλήψεις σε κατασχεμένα σπίτια. Υπάρχουν επίσης αναφορές σε ανθρώπους που έκαναν κατάληψη σε δικά τους σπίτια που έχουν κατασχεθεί.

Ελλάδα

Στην Ελλάδα οι περισσότερες καταλήψεις διοργανώνονται από αναρχικούς, η παλαιότερη από τις οποίες είναι η κατάληψη της Βίλας Αμαλίας και Λέλας Καραγιάννη που ξεκίνησαν τα τέλη της δεκαετίας του 1980. Επιπλέον άλλες καταλήψεις στην Αθήνα (μέχρι τα τέλη του 2012, όταν ξεκίνησαν οι επιδρομές της αστυνομίας) είναι της Πατησίων και Σκαραμαγκά, της Ζαΐμη, η κατάληψη Άνω Κάτω, του ΠΙΚΠΑ και η Στρούγκα. Ένα παράδειγμα μιας πιο σύγχρονης κατάληψης είναι η κατάληψη του κτήματος Πραποπούλου στο Χαλάνδρι, η οποία είναι γνωστή διεθνώς.

Υπάρχουν επτά αναρχικές καταλήψεις κτηρίων στη Θεσσαλονίκη, κυρίως αυτή της Φάμπρικα Υφανέτ, μιας έκτασης 19.000 τ.μ. που περιλαμβάνει το άνω των 100 ετών εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας. Άλλες καταλήψεις είναι η Terra Incognita, η Δέλτα, Σχολείο, το Παπουτσάδικο και άλλες. Πολλές καταλήψεις αναρχικών στην Ελλάδα έχουν ένα εγκαταλελειμμένο κήπο, όπου συχνά οι καταληψίες φροντίζουν και καλλιεργούν, παράγοντας οργανικά λαχανικά.

Από τον Δεκέμβριο του 2012, η ελληνική αστυνομία ξεκίνησε εκτεταμένες επιδρομές σε μια σειρά από καταλήψεις που οδήγησαν σε συλλήψεις και επιβολή κατηγοριών σε όλους τους καταληψίες (κυρίως αναρχικούς). Αξιοσημείωτες καταλήψεις, όπως η «Βίλα Αμαλίας» και η «Πατησίων & Σκαραμαγκά» εκκενώθηκαν. Οι ελληνικές αρχές έχουν δηλώσει ότι θα συνεχίσουν τις εισβολές μέχρι να εκκενωθούν όλες οι καταλήψεις.

Παράρτημα - Μαραγκοπούλειο

Ιστορικό του Παραρτήματος

Ο χώρος του Παραρτήματος (παλιό παράρτημα του Πανεπιστημίου Πατρών) είναι ιστορικά φορτισμένος με έντονους κοινωνικούς αγώνες. Χρησιμοποιήθηκε ως κέντρο αγώνα για πρώτη φορά το 1973, όταν καταλήφθηκε από φοιτητές, αριστερούς, αναρχικούς και άλλα κομμάτια της κοινωνίας εν μέσω της εξέγερσης του Νοέμβρη ενάντια στη χούντα. Αποτέλεσε προπύργιο δυναμικών κινητοποιήσεων, διαδηλώσεων, συγκρούσεων ενάντια στους τότε εγχώριους φασίστες, ενώ έχει καταγραφεί στη συνείδηση της τοπικής κοινωνίας ως το κύριο κέντρο αντιδικτατορικής δράσης.

Στη δεκαετία του ’80 το παράρτημα παρέμεινε ζωντανό και υπήρξε επίκεντρο ποικίλων και πολυμορφικών κοινωνικών αντιστάσεων. Αναφορικά και μόνο, ο χώρος αυτός καταλήφθηκε και χρησιμοποιήθηκε ως ορμητήριο στα γεγονότα που ακολούθησαν τη δολοφονία του Καλτεζά και συσπείρωσε μεγάλα κομμάτια του φοιτητικού και εργατικού κινήματος ενάντια στο κλείσιμο των εργοστασίων, όπως αυτά του Λαδόπουλου και της Πειραϊκής Πατραϊκής.

Στα χρόνια που ακολουθούν το παράρτημα παύει να ανήκει στο Πανεπιστήμιο Πατρών και παραχωρείται στη νομαρχία που με τη σειρά της το παραδίδει στον ΟΣΚ, αφού συστεγάζεται με σχολικό συγκρότημα. Εφόσον φεύγει λοιπόν από τη δικαιοδοσία του Πανεπιστημίου, το άσυλο νομότυπα παύει να ισχύει.

Το 1992 μεγάλο μέρος του Παραρτήματος καταστρέφεται από πυρκαγιά που ξεσπάει κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες.

Ο χώρος καταλαμβάνεται επετειακά κάθε χρόνο από φοιτητικούς συλλόγους, αριστερές οργανώσεις, αναρχικούς και αντιεξουσιαστές για τον τριήμερο εορτασμό της 17 Νοέμβρη.

Τη δεκαετία του ’90 το Παράρτημα θα συνεχίσει να αποτελεί στέγη πολιτικών ζυμώσεων και θα συνδεθεί άμεσα με σημαντικά γεγονότα, όπως οι απαντήσεις μετά τη δολοφονία του καθηγητή Ν. Τεμπονέρα.

Στις αρχές της δεκαετίας του 2000 και μετά από προσπάθειες του δήμου για μετατροπή του Παραρτήματος σε αποστειρωμένο συνεδριακό πολυχώρο εκδηλώσεων, ανακαταλαμβάνεται και χρησιμοποιείται από πολλές και διαφορετικές ομάδες. Οι ομάδες αυτές το λειτουργούν ως χώρο συνελεύσεων και καφενείο, αλλά και ως συναυλιακό χώρο και χώρο προβολών. Υπήρξε κέντρο της εξέγερσης του 2008, που ακολούθησε τη δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου.

Μαραγκοπούλειο, πρώην ΠΙΚΠΑ

Το Μαραγκοπούλειο ανήκει στο υπουργείο Υγείας. Το κτήριο ήταν παρατημένο και σε πολύ κακή κατάσταση. Καταλήφθηκε τον Οκτώβρη του 2010, για να στεγάσει τη συλλογικότητα «Πέρασμα». Ανακαινίστηκε και επισκευάστηκε πλήρως την τελευταία τριετία. Είχε εκκενωθεί και ανακαταληφθεί τουλάχιστον άλλες 2 φορές.

Βλέπουμε λοιπόν τόσο από τα παραδείγματα των καταλήψεων στην Ευρώπη, αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο πως οι καταλήψεις όχι μόνο βρίσκονται στην κουλτούρα μας, αλλά πολλές φορές κρίνονται και απαραίτητες, για να καλύψουν ανάγκες στέγασης και ανθρώπινης έκφρασης.

Οι 2 καταλήψεις της πόλης μας (και άλλη μια σε ένα κατειλημμένο κτήριο του ΤΕΙ) εκκενώθηκαν από την αστυνομία τον Αύγουστο που μας πέρασε. Είτε είχαν στραβά είτε όχι, κουβαλάνε μια αρκετά μεγάλη ιστορία (ιδιαίτερα το Παράρτημα) και είτε ανακαταληφθούν είτε χρησιμοποιηθούν από το (με μεγάλα οικονομικά προβλήματα) Δήμο Πατρέων, θα πρέπει να μετατραπούν σε ανοικτούς χώρους ελεύθερης έκφρασης, διατήρησης της συλλογικής μνήμης, καλλιτεχνικής δημιουργίας και πολιτικής ζύμωσης.